Leukoplakia i liszaj płaski to najczęściej występujące w polskiej populacji zaburzenia potencjalnie złośliwe. Podczas wykładu zostaną szczegółowo omówione cechy kliniczne i histopatologiczne tych zmian, ze szczególnym uwzględnieniem leukoplakii brodawkowatej proliferującej oraz zmian lichenoidalnych. Ponadto zostaną zaprezentowane zasady diagnostyki różnicowej oraz sposoby leczenia leukoplakii i liszaja płaskiego.

Podczas wykładu uczestnik zdobędzie wiedzę niezbędną do skutecznego diagnozowania i leczenia leukoplakii i liszaja płaskiego - dwóch najczęściej występujących w polskiej populacji zaburzeń potencjalnie złośliwych.

Wczesne wykrywanie zmian potencjalnie złośliwych zlokalizowanych w obrębie jamy ustnej przez lekarzy stomatologów jest kluczowym elementem sukcesu ich leczenia. Lasery stomatologiczne są istotnym elementem służącym zarówno do wykrywania jak i do leczenia zmian potencjalnie złośliwych takich jak: leukoplakia czy liszaj płaski.

Epidemiologia. Rak błony śluzowej jamy ustnej jest stosunkowo rzadkim nowotworem, stanowiącym 1,13% nowotworów złośliwych. W 2012 roku zanotowano w Polsce 1725 nowych przypadków zachorowań. Stanowi w Polsce przyczynę zgonów nowotworowych 3% mężczyzn i 1% kobiet. Występuje najczęściej u mężczyzn w 6. i 7. dekadzie życia (M:K=3:1).
Lokalizacja. Najczęstszym miejscem występowania jest ustna część języka (26%), wargi, najczęściej dolna (24%) oraz dno jamy ustnej (23%). Pozostałe 27% stanowi rak wywodzący się z błony śluzowej dziąseł, policzka, podniebienia twardego i trójkąta zatrzonowcowego.
Etiologia i histogeneza. Nowotwór ten może powstawać ab initio albo na podłożu zaburzeń potencjalnie złośliwych błony śluzowej takich jak: rogowacenie białe, liszaj płaski, brodawczak rogowaciejący lub rogowacenie czerwone. W etiologii bierze się pod uwagę palenie tytoniu i wysokoprocentowego alkoholu, długotrwały uraz mechaniczny (ostre krawędzie ubytków próchnicowych, źle dopasowane uzupełnienia protetyczne itp.), infekcje wirusem HPV (typ 16, 18, 31, 33, 45, 51). Histologicznie jest to najczęściej rak płaskonabłonkowy o różnym stopniu zróżnicowania histologicznego lub znacznie rzadziej raki śliniankopochodne z drobnych gruczołów ślinowych.
Diagnostyka. W diagnostyce raka jamy ustnej poza badaniem klinicznym wykorzystuje się badania obrazowe oraz badania histopatologiczne materiału tkankowego pobranego drogą wycinka ze zmiany na błonie śluzowej lub/i biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej w celu oceny cytologicznej materiału z podejrzanych o przerzuty węzłów chłonnych.
Obraz kliniczny. Pierwszym objawem jest najczęściej niebolesne, niegojące się owrzodzenie lub szczelinowate pęknięcie. Objawy późne to rozchwianie zębów, foetor ex ore, objaw Vincenta, patologiczne złamanie żuchwy, złe przyleganie protezy, mowa kluskowata, duszność. Powiększone, twarde, słabo ruchome względem podłoża węzły chłonne szyi z tendencją do tworzenia pakietów mogą być objawem przerzutów raka jamy ustnej drogą naczyń chłonnych.
Diagnostyka histopatologiczna. Podstawą rozpoznania jest pobranie wycinka ze zmiany, które należy wykonać już na pierwszej wizycie. Przy niejednoznacznym obrazie klinicznym postępowanie w postaci leczenia miejscowego może trwać najdłużej 14 dni. Po tym okresie przy braku radykalnego zmniejszenia się owrzodzenia błony śluzowej należy pobrać wycinek ze zmiany. Przy podejrzeniu rozsiewu do węzłów chłonnych celowe jest wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej celowanej pod kontrolą ultrasonografii (BACC).
Diagnostyka obrazowa. Diagnostykę obrazową należy wykonać w celu oceny zaawansowania miejscowego (TK twarzoczaszki z kontrastem), lokoregionalnego (ocena węzłów chłonnych – USG, TK, RM szyi z kontrastem) oraz wykluczenia rozsiewu do narządów odległych klatki piersiowej (zdjęcie PA i boczne, KT klatki piersiowej z kontrastem) i jamy brzusznej (USG, KT jamy brzusznej z kontrastem). W przypadku rozsiewu do kośćca istnieje możliwość wykonania scyntygrafii.
Leczenie. Metodą z wyboru w leczeniu raka jamy ustnej jest wycięcie chirurgiczne z marginesem mikroskopowo 1 cm, co wymusza szersze wycięcie tkanek makroskopowo niezmienionych i ewentualną resekcją podłoża kostnego w przypadkach zaawansowanych oraz wycięcie regionalnych węzłów chłonnych w formie elektywnej w poziomach III-I lub IV-I (język) bądź terapeutycznej w poziomach V-I. ). Integralną częścią zabiegu jest leczenie rekonstrukcyjne warunkujące dobrą jakość życia (quality of life), często z zastosowaniem rekonstrukcji płatami przenoszonymi na połączeniach mikronaczyniowych. Leczenie skojarzone z neoadjuwantową chemioterapią lub chemioradioterapią (raki niskozróżnicowane) stosuje się w przypadku IV stopnia zaawansowania. Uzupełniające napromienianie może być kolejnym etapem leczenia przy odpowiednich wskazaniach (wynik badania preparatu operacyjnego)- nieradykalność mikroskopowa lub wycięcie z wąskim marginesem poniżej 5mm, dyspersyjny wzrost guza, naciekanie naczyń i zatory z komórek nowotworowych w ich świetle, cechy neuroinwazji, brak lub obecność skąpego nacieku z komórek immunologicznych we froncie guza, przerzuty do węzłów chłonnych, zwłaszcza z naciekaniem poza torebkę.
Profilaktyka. Podstawą profilaktyki raka jamy ustnej jest eliminacja czynników wpływających na ich powstawanie oraz wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń potencjalnie złośliwych błony śluzowej jamy ustnej (czujność onkologiczna). Dieta bogata w owoce (100 g dziennie) i warzywa nieskrobiowe (50g dziennie) zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej o 28%.